طرحواره ایثار چیست؟

طرحواره ایثار (یا تله ایثار) در روان‌شناسی به وضعیتی اشاره دارد که فرد به‌طور مداوم نیازهای دیگران را بر نیازهای خود اولویت می‌دهد و خود را قربانی می‌کند. افراد با این طرحواره به‌طور ناخودآگاه بر این باورند که برای دوست داشته شدن یا ارزشمند بودن باید از خود بگذرند و خوشایند دیگران باشند، حتی به قیمت نادیده گرفتن نیازها و احساسات شخصی. افراد گرفتار در تله ایثار معمولاً به این باور رسیده‌اند که اگر خود را برای دیگران فدا کنند، بیشتر دوست داشته می‌شوند یا از سوی دیگران تایید می‌گیرند.

در نتیجه، این افراد ممکن است احساس کنند که دیگران قدردان تلاش‌هایشان نیستند و به تدریج احساس خشم و رنجش پیدا کنند، اما به خاطر اعتقادات ریشه‌ای خود، همچنان به ایثار و فداکاری ادامه می‌دهند. طرحواره ایثار معمولاً در نتیجه تجربیات دوران کودکی، مانند تربیت در خانواده‌ای که نیازهای دیگران همیشه مقدم بر نیازهای شخصی فرد قرار می‌گرفت، شکل می‌گیرد يا به دلیل تجربیات نامتعادل در محیط خانوادگی شکل می‌گیرد. برای مثال، کودکی که مجبور بوده است به نیازهای والدین یا خواهر و برادرهای خود توجه کند، ممکن است به این باور برسد که تنها با فداکاری و توجه به دیگران ارزشمند است. این طرحواره می‌تواند در نتیجه داشتن والدین خودخواه یا نیازمند شکل بگیرد.

طرحواره ایثار یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه است که در روان‌شناسی شناختی به آن پرداخته می‌شود. این طرحواره به حالتی اشاره دارد که در آن فرد به‌طور مداوم و بیش از حد نیازهای دیگران را بر نیازهای خودش اولویت می‌دهد و در نتیجه خود را فدا می‌کند. افراد با طرحواره ایثار اغلب احساس می‌کنند که باید برای دیگران بیش از حد تلاش کنند و از خود بگذرند تا محبت و تأیید آنها را به دست آورند.

ویژگی‌های اصلی طرحواره ایثار شامل موارد زیر است:

1. تمرکز بر نیازهای دیگران: افراد دارای این طرحواره معمولاً احساسات و نیازهای خود را نادیده می‌گیرند و بیشتر بر رفع نیازهای دیگران متمرکز می‌شوند.
2. ترس از ناراحت کردن دیگران: آنها اغلب از این می‌ترسند که اگر به نیازهای خود توجه کنند، دیگران را ناراحت یا عصبانی کنند و این باعث احساس گناه در آنها می‌شود.
3. خشم و رنجش سرکوب‌شده: با اینکه افراد دارای طرحواره ایثار ممکن است به نظر برسد که با فداکاری خوشحال هستند، اما در واقع ممکن است احساس خشم و نارضایتی شدیدی از نادیده گرفتن خود در درازمدت داشته باشند.
4. تأثیرات بر سلامت روانی و جسمی: این طرحواره می‌تواند باعث استرس، اضطراب، خستگی و حتی افسردگی شود، زیرا فرد مدام از خود می‌گذرد و احساس می‌کند که نیازهایش به رسمیت شناخته نمی‌شوند.

ریشه های طرحواره ایثار:

این طرحواره معمولاً در دوران کودکی و تعاملات اولیه با والدین یا مراقبان ریشه دارد، به‌ویژه در خانواده‌هایی که به نیازهای فردی کودکان اهمیت داده نمی‌شود یا کودک از همان ابتدا یاد می‌گیرد که باید برای به دست آوردن محبت و تأیید، نیازهای دیگران را اولویت دهد.

طرحواره ایثار در روابط عاطفی و اجتماعی می‌تواند تأثیرات عمیقی داشته باشد. افرادی که این طرحواره را دارند، معمولاً در روابط خود بیش از حد فداکار و ایثارگر می‌شوند، به‌گونه‌ای که نیازهای خود را نادیده می‌گیرند تا دیگران را خوشحال کنند. این نوع الگوی رفتاری می‌تواند در ابتدا باعث ایجاد رابطه‌ای خوب به نظر برسد، اما به مرور زمان به مشکلات جدی منجر می‌شود.

تأثیرات طرحواره ایثار در رابطه شامل موارد زیر است:

1. نادیده گرفتن نیازهای خود: این افراد به طور مداوم خواسته‌ها و نیازهای خود را قربانی می‌کنند و بر نیازهای شریک یا طرف مقابل تمرکز می‌کنند. این مسئله باعث می‌شود که فرد احساس کند که در رابطه، چیزی کم دارد و به تدریج از نظر عاطفی تخلیه شود.
2. احساس رنجش و نارضایتی: اگرچه این افراد سعی می‌کنند نیازهای دیگران را برآورده کنند، اما ممکن است به مرور زمان احساس کنند که تلاش‌هایشان مورد قدردانی قرار نمی‌گیرد. این نارضایتی و رنجش به تدریج در آنها جمع می‌شود و ممکن است به خشم پنهانی منجر شود.
3. خودداری از ابراز احساسات: افراد با طرحواره ایثار معمولاً از ابراز نیازها و احساسات خود خودداری می‌کنند، زیرا از این می‌ترسند که مبادا طرف مقابل را ناراحت کنند یا اینکه احساس گناه کنند. این مسئله می‌تواند باعث عدم تعادل در رابطه شود.
4. رابطه‌های یک‌طرفه: روابطی که در آنها فرد با طرحواره ایثار وجود دارد، اغلب به رابطه‌های یک‌طرفه تبدیل می‌شوند، جایی که یک نفر بیشتر از دیگری می‌بخشد و طرف مقابل به‌طور ناخودآگاه از این وضعیت استفاده می‌کند. این رابطه‌ها به مرور زمان ناپایدار می‌شوند.

5. عدم مرزگذاری سالم: این افراد معمولاً مرزهای سالمی برای خود تعیین نمی‌کنند و نمی‌دانند چگونه “نه” بگویند. این امر ممکن است باعث شود که طرف مقابل آنها را بدیهی تلقی کند و از آنها سوءاستفاده کند